การจัดการชั้นเรียนและสิ่งแวดล้อมในการเรียนรู้อนุบาล

โรงเรียนอนุบาลเป็นสถานที่อุ้มชู ดูแล พัฒนาเด็กเล็ก คำว่า อนุบาล ในพจนานุกรม อธิบายว่า คอยเลี้ยงดู คอยระวัง ทั้งนี้เพราะเด็กยังอยู่ในวัยเยาว์

สมองของเด็กอนุบาล อยู่ในระยะที่กำลังเก็บรับประสบการณ์จากการเคลื่อนไหวร่างกายทุกส่วน และพัฒนาระบบสัมผัส คือ รูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัสแบบต่างๆ เพื่อให้ประสบการณ์นั้นฉายภาพมายังตำแหน่งต่างๆ ในสมอง ดังนั้น โรงเรียนอนุบาลจึงควรจัดพื้นที่ในการเรียนรู้ให้เหมาะสมและสอดคล้องกับพัฒนาการสมองวัยอนุบาล

• ห้องเรียนอบอุ่น
• สถานที่กว้างขวาง มีอุปกรณ์การเล่น เครื่องเล่นพอเพียง
• ห้องเก็บเครื่องมือ สื่อกระตุ้นการเรียนรู้ของสมอง
• ห้องดนตรี ศิลปะ
• ห้องวิทยาศาสตร์
• ห้องสำหรับงานประดิษฐ์ งานช่าง

การจัดชั้นเรียนและสิ่งแวดล้อมของโรงเรียน ต้องสนใจว่าจะพาเด็กก้าวไปทางไหน

• เด็กมีพัฒนาการอยู่ในระดับไหน
• เริ่มจัดประสบการณ์ในพัฒนาการด้านต่างๆ ณ จุดใด
• เด็กทุกคนจะก้าวไปตามจังหวะของตนเองได้อย่างไร
• สิ่งแวดล้อมแบบไหนจะนำเขาก้าวไปถึงได้
• กระบวนการมีกี่ขั้นตอน ใช้เวลาเท่าไร
• เด็กแต่ละกลุ่มจะได้รับกิจกรรมต่างกัน-เหมือนกัน อย่างไร

สิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเรียนรู้

• อุณหภูมิเหมาะสม แสงสว่างเพียงพอ ปราศจากเสียงรบกวน
• มีพื้นที่และอุปกรณ์ที่เหมาะสมกับการทำกิจกรรมที่หลากหลาย
• ห้องเรียนถูกตกแต่งให้น่าสนใจด้วยข้อมูล ความรู้ ผลงานเด็ก มีมุมอ่าน และมุมประสบการณ์ต่างๆ ที่ปรับเปลี่ยนอยู่เสมอ
• จัดบรรยากาศในห้องเรียนให้มีชีวิต อบอุ่น และผ่อนคลาย
• มีความปลอดภัย สะอาด เป็นระเบียบ
• มีข้อตกลง กติกา และธรรมเนียมปฏิบัติร่วมกัน
• ปฏิสัมพันธ์ของทุกคนในโรงเรียน ต้องก่อให้เกิดความรู้สึกปลอดภัย
• สมาชิกทุกคนมีความรู้สึกมีส่วนร่วมและเป็นเจ้าของสถานที่

แนวทางการจัดสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน

• ควรเป็นสถานที่ที่มีสิ่งแวดล้อมเป็นธรรมชาติ
• มีพื้นที่กว้างพอที่เด็กจะเดินวิ่ง เรียนรู้
• มีสัตว์และพืชที่เด็กควรรู้จักและสนใจ
• มีสนามเด็กเล่นที่ปลอดภัย กระตุ้นการเรียนรู้
• มีเครื่องเล่นพอเพียง

แนวทางการจัดสิ่งแวดล้อมในห้องเรียน

• ห้องเรียนก็คือ ห้องทำกิจกรรม การที่เด็กไม่ได้อยู่กลางแจ้งตลอดเวลา เพราะเมืองไทยเป็นเมืองร้อน และงานบางอย่างต้องการพื้นที่ปิด (closed area)
• ห้องเรียนสะอาด เป็นระเบียบ น่าสนใจ ถูกสุขลักษณะ
• ตกแต่งด้วยสีสันกระตุ้นสมอง เก้าอี้วางเป็นกลุ่ม ๆ เพื่อให้พูดคุย แลกเปลี่ยน ทำกิจกรรมด้วยกันสะดวก บางครั้งยกเก้าอี้ออกเพื่อทำกิจกรรมเคลื่อนไหว
• บอร์ด ป้าย ทุกอย่างออกแบบมาสวยงาม มีจุดมุ่งหมายชัดเจน

บรรยากาศของห้องเรียน

• บรรยากาศไม่ใช่สื่อการสอน แต่กลับทำให้อารมณ์ของเด็กถูกกระตุ้นให้สนใจที่จะเรียนรู้
• มีผ้า วัสดุเนื้อธรรมชาติ สีธรรมชาติ ตกแต่งห้อง โต๊ะ หรือมุมต่างๆ
• จัดเตรียมอุปกรณ์ของใช้ให้ง่ายแก่การหยิบ หายก็รู้ ดูงามตา
• จัดมุม โต๊ะ หรือชั้น เพื่อจัดวาง หรือแสดงสิ่งต่างๆ จากสิ่งแวดล้อมตามฤดูกาล หรือเทศกาล เพื่อให้สอดคล้องกับกาลเวลาที่เด็กสนใจ
• ห้องเรียนอาจมีโซฟาสักตัวหนึ่ง เพื่อให้เด็กนั่งอย่างสบายๆ
• ควรหาอะไรมาติดบอร์ด
• • - โชว์ภาพและผลงานของเด็กพร้อมชื่อเจ้าของผลงาน
  • - ติดภาพเรื่องที่ต้องการให้เด็กเรียนรู้ และทำกิจกรรมในสัปดาห์นี้
  • - ติดภาพกิจกรรม/เหตุการณ์ น่าประทับใจที่ผ่านมา สัปดาห์ที่แล้ว-เดือนก่อน
  • - ติดภาพทบทวนสิ่งที่เรียนไปสัปดาห์ก่อน
  • - ติดโปสเตอร์เกี่ยวกับพฤติกรรมที่ต้องการให้เด็กทำ

พื้นที่ใช้งานภายในห้องเรียน

มุมอ่าน

• มุมอ่านเป็นมุมที่ต้องการให้เด็กใช้เพื่อกิจกรรมการอ่าน เพราะการอ่านเป็นปัจจัยสำคัญที่สุด ที่จะนำเด็กก้าวไปสู่กระบวนการเรียนรู้อื่นๆ ต่อไป
• มุมอ่าน อยู่ในมุมใดมุมหนึ่งของห้อง กำหนดพื้นที่ไว้ด้วยเสื่อหรือพรม ห้ามเด็กทำกิจกรรมอื่นๆ ขณะอยู่ในมุมอ่าน
• มุมอ่านมีหนังสือหลากหลาย จัดเป็นแถวให้เห็นปก ไม่จัดเรียงซ้อนชั้นสูง ยากแก่การหยิบ
• มุมอ่าน ควรเปลี่ยนหนังสือตามหัวข้อที่ต้องการให้อ่าน หรือตามความสนใจ หนังสือเล่มโปรดของเด็กไม่จำเป็นต้องเอาลงจากชั้น อาจตั้งโชว์ไว้เป็นเดือนๆจนถึงเป็นปีก็ได้

มุมเล่น

• มุมเล่น เป็นมุมที่เด็กใช้เวลาเล่น ช่วงพักเป็นเวลาสั้นๆ เช่น 15 นาทีถึงครึ่งชั่วโมง เป็นการใช้เวลาเปลี่ยนผ่านอารมณ์ของเด็กจากช่วงเวลาเครียดไปได้เป็นอย่างดี
• มุมเล่น มีขึ้นเพราะยอมรับว่า เด็กวัยอนุบาลยังต้องการเวลาสำหรับการพักหรือเล่นเป็นช่วงสั้นๆ เป็นระยะๆ ไม่ควรให้เรียนทุกวิชา 50 นาที ต่อกันไป
• มุมเล่น ของเล่นที่เลือกมา ต้องเหมาะกับวัย ช่วยพัฒนาระบบร่างกายและอารมณ์
• มุมเล่น ควรมีของเล่นพัฒนาความคิด อาจเป็นของเล่นที่เล่นเดี่ยว เล่นเป็นคู่ เล่นเป็นกลุ่มก็ได้ ไม่แนะนำของเล่นที่ทำให้พื้นที่สกปรกง่าย

สื่อการเรียนรู้ที่สอดคล้องกับพัฒนาการสมองของเด็กอนุบาล

ลักษณะของสื่อการเรียนรู้

• เป็นของจริง จับต้องได้ ใกล้ตัว
• ท้าทาย กระตุ้นความสนใจ
• เสริมสร้างจินตนาการและความคิด
• ปลอดภัย คงทน
• ขนาด รูปร่าง เรื่องราว เหมาะสมกับวัยของเด็ก

การออกแบบและการใช้สื่อการเรียนรู้

• สอดคล้องกับพัฒนาการตามวัย และเนื้อหาที่เรียน
• เชื่อมโยงกับประสบการณ์เดิมของเด็ก
• ใช้สื่อในธรรมชาติรอบตัวรวมทั้งตัวเด็กเอง
• กระตุ้นอารมณ์ด้านบวก และความสนใจใคร่รู้ของเด็ก ผ่านประสาทสัมผัสทั้ง 5
• จัดลำดับการใช้สื่อจากง่ายไปยาก จากของจริงไปหาสัญลักษณ์
• บริหารจัดการสื่อให้พอเพียงและทั่วถึงเด็กทุกคน
• สร้างข้อตกลงร่วมกับเด็กก่อนใช้สื่อ